วินีตวตฺถุวณฺณนา

[289] ‘‘ปฏิวุตฺตํ นามา’’ติ ปาโฐฯ โน-สทฺโท อธิโกฯ ‘‘อกฺขรลิขเนนปิ โหตี’’ติ วทนฺติ, ตํ อาวชฺชนสมนนฺตรวิธินา สเมติ เจ, คเหตพฺพํฯ

ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา

[290] จตุตฺเถ ตโย สงฺฆาทิเสสวารา อาคตา, เสสา สตฺตปญฺญาส วารา ถุลฺลจฺจยทุกฺกฏาปตฺติกาย สํขิตฺตาติ เวทิตพฺพา, ตโต อญฺญตโร อสมฺภวโต อิธ น อุทฺธโฏฯ เสสโยชนกฺกโม วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ นครปริกฺขาเรหีติ ปาการปริขาทีหิ นครปริวาเรหิฯ เสตปริกฺขาโรติ เสตาลงฺกาโร, สีลาลงฺกาโรติ อตฺโถ (สํ. นิ. อฏฺฐ. 3.5.4)ฯ จกฺกวีริโยติ วีริยจกฺโกฯ วสลํ ทุคฺคนฺธนฺติ นิมิตฺตํ สนฺธายาห, ตเทว สนฺธาย ‘‘กิํ เม ปาปกํ, กิํ เม ทุคฺคนฺธ’’นฺติ วุตฺตํฯ

[291] สนฺติเกติ ยตฺถ ฐิโต วิญฺญาเปติฯ ‘‘ปฐมวิคฺคเห สเจ ปาฬิวเสน โยเชตีติ กามเหตุปาริจริยาอตฺโถฯ เสสนฺติ ‘อธิปฺปาโย’ติ ปทํ พฺยญฺชนํ อตฺถาภาวโตฯ ทุติเย ปาฬิวเสน กามเหตุ-ปทานิ พฺยญฺชนานิ เตสํ ตตฺถ อตฺถาภาวโตฯ เอวํ จตฺตาริ ปทานิ ทฺวินฺนํ วิคฺคหานํ วเสน โยชิตานีติ อปเร วทนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

[295] เอเตสุ สิกฺขาปเทสุ เมถุนราเคน วีติกฺกเม สติ สงฺฆาทิเสเสน อนาปตฺติฯ ตสฺมา ‘‘กิํ ภนฺเต อคฺคทานนฺติฯ เมถุนธมฺม’’นฺติ อิทํ เกวลํ เมถุนธมฺมสฺส วณฺณภณนตฺถํ วุตฺตํ, น เมถุนธมฺมาธิปฺปาเยน ตทตฺถิยา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ, ปรสฺส ภิกฺขุโน กามปาริจริยาย วณฺณภณเน ทุกฺกฏํฯ ‘‘โย เต วิหาเร วสติ, ตสฺส อคฺคทานํ เทหี’’ติ ปริยายวจเนนปิ ทุกฺกฏํฯ ‘‘อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาเสยฺยฯ ยา มาทิสํ สีลวนฺต’’นฺติ จ วุตฺตตฺตาติ เอเกฯ ปญฺจสุ องฺเคสุ สพฺภาวา สงฺฆาทิเสโสวาติ เอเกฯ วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ

คณฺฐิปเท ปน ‘‘อิมสฺมิํ สิกฺขาปททฺวเย กายสํสคฺเค วิย ยกฺขิเปตีสุ ทุฏฺฐุลฺลตฺตกามวจเน ถุลฺลจฺจย’นฺติ วทนฺติฯ อฏฺฐกถาสุ ปน นาคต’’นฺติ ลิขิตํฯ ‘‘อุภโตพฺยญฺชนโก ปน ปณฺฑกคติโกวา’’ติ วทนฺติฯ

อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สญฺจริตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[297] อหมฺหิ ทุคฺคตาติ อหํ อมฺหิ ทุคฺคตาฯ อหํ ขฺวยฺโยติ เอตฺถ อยฺโยติ พหุวจนํ โหติฯ

[298] โอยาจนฺตีติ นีจํ กตฺวา เทเว ยาจนฺติฯ อายาจนฺตีติ อุจฺจํ กตฺวา อาทเรน ยาจนฺติฯ อลงฺการาทีหิ มณฺฑิโต เกสสํวิธานาทีหิ ปสาธิโตฯ ‘‘มณฺฑิตกรเณ ทุกฺกฏ’’นฺติ วทนฺติฯ

ปทภาชนียวณฺณนา

[303] สห ปริทณฺเฑน วตฺตมานาติ อตฺโถฯ ฉนฺทวาสินี นาม ‘‘ปิยา ปิยํ วเสตี’’ติ ปาฬิ, ปุริสํ วาเสตีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ปิโย ปิยํ วาเสตี’’ติ อฏฺฐกถาฯ

ตํ กิริยํ สมฺปาเทสฺสตีติ อวสฺสํ อาโรเจนฺติยา เจ อาโรเจตีติ อตฺโถฯ ทฺวินฺนํ มาตาปิตูนํ เจ อาโรเจติ, สงฺฆาทิเสโสติ วินยวินิจฺฉเย ‘‘วตฺถุ โอโลเกตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ วตฺถุมฺหิ จ ‘‘อุทายิตฺเถโร คณิกาย อาโรเจสี’’ติ วุตฺตํฯ ตํ ‘‘มาตาทีนมฺปิ วทโต วิสงฺเกโต นตฺถี’’ติ อฏฺฐกถาวจนโต นิปฺปโยชนํฯ ตํ ปเนตนฺติ อาจริยสฺส วจนํฯ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหีติ เปสิตสฺส คนฺตฺวา มาตาปิตุรกฺขิตํ วทโต ตสฺส ตสฺสา มาตุรกฺขิตภาเวปิ สติ วิสงฺเกตเมว, กสฺมา? ‘‘ปิตุรกฺขิตาทีสุ อญฺญตรํ วทนฺตสฺส วิสงฺเกต’’นฺติ วุตฺตตฺตา อิตรถา อาทิ-สทฺโท นิรตฺถโก สิยาฯ เอกํ ทสกํ อิตเรน ทสเกน โยเชตฺวา ปุพฺเพ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิยํ วุตฺตนยตฺตา มาตุรกฺขิตาย มาตา อตฺตโน ธีตุสนฺติกํ ปหิณตีติ คเหตพฺพํฯ

[338] อนภินนฺทิตฺวาติ วจนมตฺตเมว, ยทิปิ อภินนฺทติ, ยาว สาสนํ นาโรเจติ, ตาว ‘‘วีมํสิโต’’ติ น วุจฺจติฯ